Прецедентті мәтіндердегі «зат-символ» мәселесі

Abstract

Адам баласы өміріне серік болып, бірге жасасып келе жатқан зат атаулыға қандай деңгейде де тәуелді. Сондықтан заттардың мәні, қызметі мен мағынасы адамға қаншалықты қатыстылығымен өлшенеді. Қатыстылықтың сипаты адам мәдениетімен шарттылықта және нақты тарихи, мәдени-әлеуметтік ерекшеліктерімен анықталады. Мақалада прецедентті мәтіндердегі (эпос, жыраулар поэзиясы) заттық атаулардың ұлт, халық танымындағы символдық мәні, зат арқылы берілетін дүниенің мифологиялық бейнесі талданады. Жалпы мәдени мәтіндердің семиотикалық проблемасы туралы арнайы зерттеу еңбектердің пайда болуы барынша маңызды бола отырып, екі ғасырлық кезеңді құрайды. Бұл – Р. Барт, А. Греймас, Л. Ельмслев, Э. Кассирер, Э. Лич, Ч. Моррис, Ч. Пирс, Р. Якобсон тағы басқа шетелдік ғалымдардың еңбектері. Аталған мәселеге қатысты орыс ғалымдарынан М.М. Бахтиннің, А.К. Байбуриннің, Н.М. Калашникованың, Ю.М. Лотманның, А.Ф. Лосевтің, С.Т. Махлиннің, Ю.С. Степановтің, В.Н. Топоровтың, Б.А. Успенскийдің еңбектерін атауға болады. Жоғарыда аталған ғалымдардың зерттеулерінде семиотиканың – «мәдениет тілі», «вербальды және бейвербальды коммуникация», «таңба», «символ», «белгі», «индекс», «бейне» тәрізді басты концептілері мен категориялары жүйеленген. Зерттеу нәтижесінде, лингвомәдениеттанымдық, лингвофилософиялық пайымдауларға сүйене отырып, зат – әрі таңба, әрі символ. Сондықтан зат туралы ілім семиотиканың да, семантиканың да зерттеу нысанына кіреді деген қорытынды жасадық.