Abstract:
Жад тақырыбын қолға алған зерттеуші әр халықтың жадында жақсы
күндердің қасында бір трагедия қатар жүретіндігін байқайды. Бұл жағдай қазақтарға
да қатысты. Қазақтардың ұлт болып қалыптасқан бірнеше жүзжылдық тарихында
көптеген саяси және әлеуметтік жағдайлар орын алды. Солардың ішінде «травма»
түсінігіне сәйкес келетін трагедиялар да болды. Бірақ, бүгінгі қазақ тарихына көз
жүгіртсек травмалардың көп айтылатындығын байқаймыз. «Ақтабан шұбырынды,
Алқакөл сұлама» (1723-1927), Ашаршылық (1931-1933) және қазақ зиялыларына
жасалған қуғын-сүргіндер (1937-1938) соның дәлелі. Аты аталған трагедиялардың
ішінде 1928-1964 жылдар аралығында қазақтардың діни жадында орын алған травмалар
да бар. Бірақ бұл тақырып бүгінгі күнге дейін жүйелі түрде қолға алынбай келеді.
ХХ ғасыр бойына қазақтардың діни жадына билік тарапынан түрлі қудалаулар
ұйымдастырылып, мешіттер мен медреселер жабылды және діни білім беру
тоқтатылды. Осы қатарда қазақтардың діни жадындағы орны толмас травмалардың
бірі – дін ғұламалары мен қайраткерлеріне қарсы жасалған қастандықтар еді. Өйткені,
діни ғұрыптарға басшылық қылатын олар жазбаша мәдениеттің сақталуынан бастап,
діни дәстүрдің сабақтастығына дейін маңызды рөл ойнады.
Қолға алынып отырған еңбек діни жадтағы травмада дін ғұламалары мен
қайраткерлерінің орның зерттеуге бағытталады. Бұл жұмыста діни жадтағы
травмадан ілгерілей отырып, биліктің ұжымдық жадтан дін ғұламалары мен
қайраткерлерінің есімдерін ұмыттыртуға тырысуы, олардың есімдерінің отбасылық
жадта сақталуы және тәуелсіздік алғаннан кейін қайта жаңғыру себептерін түсінуге
тырысамыз. Қазақтардың діни жадындағы дін ғұламалары мен қайраткерлерінің
өмірін зерттеу тек олардың мұрасын зерттеумен ғана байланысты емес, сонымен
қатар травманың ұжымдық жадқа әсерін кең ауқымда қарастыруға мүмкіндік
береді. Сондықтан зерттеу күйзеліс жағдайында діни жадтың сақталуына және келесі
ұрпаққа тасымалдануына мүдделі кісілер үшін қызықты болуы мүмкін.
