Abstract:
Мақала қазақ тіліндегі ә дыбысының шығу қалыптасу тарихына арналған. Зерттеушілер
тарапынан айтылатын екі түрлі пікір бар: бірі араб, парсы тілдерінің әсерімен қалаптасқан десе, екіншілері
көне дәуірлерде пайда болған төл дыбыс дейтін пікірде. Екеуінің де өзіндік уәждері бар, алайда алтай тобына
жататын туыстас тілдер арасындағы ерекшеліктермен салыстыра қарағанда ә дыбысының шығу тарихы
әріден басталатыны байқалады. Осыған дейінгі зерттеу еңбектерге сүйене отырып, оған араб, парсы тілдерінің
ықпалына ұшырамаған Ішкі Моңғол диалектілерінде, бурят говорларында, қалмақ тілінде бар ә дыбысы
дәлел ретінде ұсынылады. Сонымен қатар түркі тілдеріндегі және қазақ тілінің жергілікті аймақтарында
сақталған ә дыбысымен айтылатын сөздер де негізге алынады. Бұндай сөздер Қазақстанның әр аймағында
және шет елдерде тұратын қазақтар тілінде де сақталған. Келтірілген нақты мысалдар ә дыбысын негізінен
оңтүстік аймақтарға тән деп қарастыратын пікірлердің күмәнді екенін, керісінше көне замандардан жеткен
қазақ тілінің төл дыбысы дейтін болжамды айқындай түседі.
